فهرست مطالب
امروزه تکنولوژي و دسترسی به آن یکی از ضرورت ها و شاخص هاي اساسی توسعه اقتصادي بشمار می رود. بنابراین مبادله تجاري آن به یکی از موضوعات عمده تجارت بین الملل مبدل شده است. در عرصه بازارهاي جهانی تلاش هاي عمده اي براي تحصیل تکنولوژي هاي پیشرفته به عمل می آید. اگرچـه خریـد و واردات ماشـین آلات و تجهیزات تکنولوژیک خارجی می تواند موثر باشد، اما مفهـوم تکنولوژي و طرق مبادله آن هم از حیث تجاري و هم از منظر حقوقی، متفاوت شده است. بطوریکه انتقال جنبه هاي نرم افزاري و حقوقی مالکیت فکري از مهمترین بخش هاي یک قرارداد انتقال تکنولوژي شناخته می شود .
قراردادهاي انتقال تکنولوژي از انواع قراردادهاي تجاري بین المللی محسوب می شوند. انتقال تکنولوژي معمولا به وسیله یک یا چند قرارداد جداگانه هم زمان و یا به تدریج، صورت می گیرد. در واقع انتقال بین المللی فناوری در قالب قرارداد انتقال فناوری صورت می گیرد. در قراردادهاي انتقال تکنولوژي هدف انتقـال گیرنـده ایجاد حق تملک و یا استفاده از یک تکنولوژي براي تولید محصول مورد نظر است و هدف انتقال دهنده، دریافت ما به ازاي مادي در مقابل حقی است که منتقل می نماید. قرارداد انتقال فناوري، قراردادهـاي متعدد و متنوعی از جمله قرارداد بیع متقابل، آفست، لیسانس، فرانشیز، قراردادهاي تجـارت متقابل، قراردادهاي کلید در دست و سرمایه گذاری مشترک را دربرمـی گیـرد. در يك تقسـيم بندی ساده تر، مى توان قرارداد انتقال تكنولوی را به دو دسته كلى تقسيم نمود:
الف- آن دسته از قراردادهای انتقال تكنولوژی كه مبادله و انتقال تكنولــوژی و اجزا آن هدف مسـتقيم و نتيجه بلا واسطه قرارداد مى باشد. مانند قرارداد ليسانس.
ب-گروه دوم شامل آن دسته قرارداد های انتقال تكنولوژی مى شود كه نتيجه ضمنى و غير مسـتقيم آنها، انتقال تكنولوژی است. به تعبير ديگر اين قرارداد ها به طور ضمنى و در كنار موضوع اصلى خود كه ممكن ست ارائه مشاوره يا دستياری يا سرمايه گذاری باشد موجب انتقال تكنولوژی مى شوند.
نوع قرارداد اتخاذ شده براي انتقال فناوري به عوامل مختلفی منجمله نـوع فناوري، اهمیت فناوري و سیاست هاي کشور یا صنایع پذیرنده فناوري بستگی دارد.
همانطوركه از نام این نوع قرارداد ها پيدا است، قرارداد سرمايه گذاری مشترک قراردادی است که به واسطه آنها دو يا چند شخص حقيقى يا حقوقى برای رسیدن به اهداف اقتصادی مشترک اقدام به سرمایه گذاری نموده و روابط حقوقی خود را در چهارچوب این قرارداد تنظیم می کنند. رایج ترین قالب حقوقی برای شکل دهی به قرارداد سرمایه گذاری، قالب «جوینت ونچر» است. البته تفکیک میان قرارداد سرمایه گذاری مشترک و قرارداد جوینت ونچر از منظر حقوقی مشکل است. اما شاید بتوان گفت که قرارداد جوینت ونچر مفهوم عام تری نسبت به قرارداد سرمایه گذاری مشترک دارد.
در واقع جوینت ونچر « مشارکت تجارتي بين المللي بين دو يا چند شرکت مستقل است، به نحوي که ثمره همکاري مذکور تشکيل شخصيت حقوقي سومي است که از نظر سازماني کاملاً جدا و مستقل از تشکيل دهندگان اوليه است.» به عبارت ديگر، “جوينت ونچر” به نوعي از همکاري تجاري اطلاق مي شود که طي آن طرفين، مديريت فعاليت خاصي را به نحو مشترک به عهده مي گيرند و در سود و زيان حاصله شريک مي شوند.
همانطور که گفته شد، قرارداد های سرمایه گذاری مشترک از جمله قرارداد های انتقال تکنولوژی هستند که موضوع اصلی و مستقیم آنها انتقال تکنولوژی نیست. در واقع موضوع اصلی و محوری آنها تلفیق سرمایه های طرفین آنها می باشد و ممکن است برای تامین هدف مشترک آنها، نوعی انتقال تکنولوژی اتفاق بیفتد. اما بدون شک یکی از مهمترین اهداف شرکا در قرارداد جوینت ونچر، انتقال و جذب تکنولوژی به بنگاه های خود است.
وقتی صحبت از انتقال تکنولوژی در قرارداهای سرمایه گذاری مشترک می شود، توسعه و بهره برداری مشترک از تکنولوژی که در حال انتقال به شرکت مشترک است، مهمترین بخش از اهداف شرکا این قرارداد می باشد. این هدف می تواند در قالب همکاری های زیر تحقق یابد:
الف. همكاری دو شرکت برای انجام يك پروژه تحقيق و توسعه مشترک با هدف افزایش ظرفيتهای تكنولوژيك دو شریک و سهیم شدن آنها در نتایج حاصل از آن پروژه.
ب. سرمایه گذاری مشترک بلند مدت دو شریک که در آن موقعیت های تجاری و فعالیت های خود را در یک زمینه خاص با یکدیگر تلفیق می کنند تا از این طریق تکنولوژی های موجود خود را توسط شرکت مشترک توسعه داده و یک موقعیت مشترک تجاری برتر برای خود ایجاد نمایند.
ج. سرمایه گذاری مشترک بین المللی که در آن یک شرکت که صاحب تکنولوژی در زمینه ای خاص است، قصد بهره برداری از تکنولوژی تحت اختیار خود را در یک بازار خارجی دارد و برای این کار یک شرکت مشترک تولیدی با همکاری یک شریک تاسیس می کند. شریک محلی سرمایه، نیروی انسانی ماهر و ارتباطات خود را در آن بازار تامین می کند.
در هر یک از این موارد تکنولوژی به نحوی مناسب انتقال می یابد.
معمولا در قراردادهای سرمایه گذاری مشترکی که با تکنولوژی مرتبط است، برای تعیین حقوق و تعهدات شرکا این تکنولوژی ها به دو صورت طبقه بندی می شوند:
قرارداد های سرمايه گذاری مشترک بر اساس همکاری دو یا چند شریک که هر یک بخشی از سرمایه اولیه را به عنوان آورده خود ارائه می دهند، شکل می گیرد. حال اگر آورده برخی از شرکا، به صورت تکنولوژی باشد، ممکن است به صورت حق اختراع یا دانش فنی و یا هر دو باشد. در این موارد روش انتقال تکنولوژی به شرکت مورد سوال قرار می گیرد.
انتقال حق اختراع به عنوان آورده شریک به شرکت مشترک به دو صورت مطرح می شود:
حالت اول انتقال مالکیت حق اختراع به شرکت مشترک در قبال دریافت مالکیت سهام معادل آن می باشد. یعنی شرکت مشترک مالک حق اختراع می شود. در این موارد بین شریک و شرکت یک قرارداد انتقال حق اختراع منعقد می شود. شریک کلیه حقوق خود را نسبت به حق اختراع از دست می دهد و در صورت ورشکستگی شرکت، حق شریک نسبت به حق اختراع برابر با دیگر شرکا است.
در حالت دوم انتقال حق بهره برداری از اختراع مزبور توسط شریک صاحب حق اختراع به شرکت مشترک، در قبال دریافت بخشی از سهام صورت می گیرد. در این موارد معمولا بین شریک صاحب حق اختراع و شرکت مشترک یک قرارداد لیسانس منعقد می شود. در این حالت مالکیت حق اختراع هنوز با شریک صاحب حق است. در نتیجه در صورت ورشکستگی شرکت، شریک نسبت به حق اختراع خود دارای حق ممتاز است و امتیاز بهره برداری خود را نسبت به حق اختراع باز می یابد.